ТОЧКА ЗРЕНИЯ
«Наша Среда online» — Уже через несколько дней в Ереване, начнёт свою работу 6-й общеармянский Форум “Армения-Диаспора”. На него приглашены высшее руководство Армении, известные политики, государственные деятели, духовенство, а также руководители и активисты армянских общин со всего мира. В работе форума примет участие президент общественной организации «Джавахкская диаспора России» Агаси Арабян, который любезно предоставил нам текст своего выступления.
Судьба армянского народа, оказавшегося после 1915 года в условиях новых реалий, связанных с его разбросанностью по миру, отсутствием после 1920 года самостоятельной государственности, нестабильного постсоветского периода требует переосмысления сложившейся ситуации. Современные реалии, сопровождающие наш народ, настоятельно требуют пересмотреть философские, социально-политические, экономические, религиозные подходы к обустройству нации в меняющемся мире. Конкуренция, захлестнувшая все стороны человеческого бытия, ставит перед народами задачи не только самосовершенствования, но и самосохранения. В условиях, когда рушатся многовековые стандарты, иначе просто не может быть. В этой связи особая ответственность ложится на нынешнее поколение армянской интеллигенции, вырабатывающей новые подходы к современному миропониманию в условиях раздробленности и разбросанности нации. Реалии, в которых находится армянский народ, нестандартны и требуют новых экстренных решений. Наше историческое прошлое и культурное наследие бесцеремонно пытаются своровать, чтобы затем материализовать его и присвоить. Размыванию нашей культуры и последующему ее растворению в чужой порой способствуем мы сами. Продолжая пользоваться навязанными нам на протяжении веков словами и терминами, мы, того не подозревая, сами оказываем помощь нашим недоброжелателям. К примеру, заменив в своем лексиконе армянское слово “циранапох” на турецкое “дудук”, мы дали повод отдельным народам претендовать на наш трехтысячелетний музыкальный инструмент. В этой связи историческая ответственность ложится на наших филологов, которым в необходимо осуществлять титаническую работу для вычищения армянского языка от наносов.
Нам долгое время навязывали мысль, что армянства не существует в отрыве от Армянской Апостольской церкви. Пусть простит меня родная Апостольская Церковь, а как же армянские католики-мхитаристы, бесценными работами которых гордится весь наш народ? Как мы можем отбросить наших насильно исламизированных собратьев, многие из которых, несмотря на существующие угрозы, стали вновь обращаться к своим истокам? Мы же не выражаем сегодня никакого отрицательного отношения к нашим немногочисленным соотечественникам, принявшим в V веке под давлением парфян зороастризм и
освобожденным от этого тяжкого бремени Святым Варданом Мамиконяном в ходе Аварайрской битвы. Возможно, в этих условиях каким-то образом должны поменяться и подходы ААЦ, связанные с религиозной терпимостью в условиях многоконфессиональности нации.
Особых подходов требуют вопросы экономического переустройства Армянского государства. Они, по всей видимости, должны быть пересмотрены с учетом разбросанности нации и нахождения нашего Отечества в не совсем благоприятном географическом и геополитическом положении. Находясь вдалеке от морских границ, имея известное соседство с рядом недружественных стран, мы не можем строить экономику по стандартам цивилизованных государств, имеющих практически прозрачные границы. К сожалению, нам этот путь на данном историческом этапе судьбой не уготован. В этом плане, как представляется, было бы правильным ориентироваться на построение не материалоемкой, а трудоемкой, наукоемкой экономики, нацеленной на современные технологии. Размещение же материалоемких производств, в особенности, связанных с перемещением через границы больших объемов и партий грузов, с учетом череды различных блокад сегодня и, наверняка, в обозримом будущем, можно было бы осуществлять за рубежами Армении, в основном в тех странах, которые направили в нашу страну соответствующие соразмерные долгосрочные инвестиции. Над этим, как представляется, должны крепко поразмыслить армянские ученые, занимающиеся фундаментальной наукой; в первую очередь, экономисты, специалисты в области международного права и многие другие.
Касаемо подходов к Спюрку. Сегодня нас не в полном объеме удовлетворяют подходы к разрозненной диаспоре. Ее почему-то принято рассматривать как донора основных финансовых и материальных поступлений в Армению. Но, при этом, почему-то, забывается потенциал армянского зарубежья в вопросах управления самой Арменией. Если Армения и Спюрк это единый организм, как часто заявляют с трибун, то и управление этим организмом, хотя бы в части касающейся, должно осуществляться при соответствующем участии армян диаспоры. Это особо актуально сегодня, так как брошенные вызовы касаются не только Армении, но и диаспоры.
Вопросов накопилось много; они требуют взвешенных ответов. Мы в ответе за свою Родину, расположенную на стыке цивилизаций, как перед предками, так и потомками.
***
Հայ ժողովրդի ճակատագիրը, որը 1915-ից հետո հայտնվեց նոր իրողությունների պայմաններում` կապված աշխարհով մեկ նրա սփռվածությամբ, 1920-ից հետո ինքնուրույն պետականության բացակայությամբ, հետխորհրդային ժամանակաշրջանի անկայունությամբ, պահանջում է ստեղծված իրավիճակի վերաիմաստավորում։ Ներկա իրողությունները պահանջում են վերաիմաստավորել փոխակերպվող աշխարհում հայ ժողովրդի կազմակերպման փիլիսոփայական, սոցիալ–քաղաքական, տնտեսական, կրոնական մոտեցումները։ Մարդկային կեցության բոլոր ոլորտներում առկա մրցակցությունը ժողովուրդների առջև ոչ միայն ինքնակատարելագործման, այլ անգամ ինքնապահպանման խնդիր է դնում։ Այլ կերպ չի էլ կարող լինել այն պայմաններում, երբ փլուզվում են բազմադարյա չափանիշները։ Այդ առումով հատուկ պատասխանատվություն է ընկնում ազգի սփռվածության և մասնատվածության պայմաններում ժամանակակից աշխարհընկալման նկատմամբ նոր մոտեցումներ մշակող հայ մտավորականության ներկա սերնդի վրա։ Իրողությունները, որոնք բաժին են ընկել հայ ժողովրդին, ոչ ստանդարտ են և պահանջում են նոր արտակարգ լուծումներ։
Մեր պատմական անցյալը և մշակութային ժառանգությունը փորձում են նյութականացնել և յուրացնել։ Այլ մշակույթների մեջ մեր մշակույթի տարալուծմանը հաճախ նպաստում ենք մենք ինքներս։ Շարունակելով օգտագործել դարերի ընթացքում մեր վզին փաթաթած խոսքերն ու եզրույթները, մենք ակամա ինքներս օգնում ենք մեզ բարի չկամեցողներին։ Օրինակ, փոխարինելով մեր բառապաշարում «ծիրանափող» հայերեն բառը թուրքերեն “դուդուկով”` մենք առիթ տվեցինք առանձին ժողովուրդներին մեր երեքհազարամյա երաժշտական գործիքի նկատմամբ հավակնություններ դրսևորել։ Այդ կապակցությամբ պատմական պատասխանատվություն է ընկնում մեր լեզվաբանների վրա, որոնք պետք է աշխատանք տանեն հայերենը օտար ու խորթ փոխառություններից
մաքրելու ուղղությամբ։
Մեզ երկար ժամանակ փորձում էին համոզել, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցուց դուրս հայություն գոյություն չունի։ Թող ների ինձ մեր հարազատ Առաքելական եկեղեցին, սակայն եթե դա այդպես է, ապա ի՞նչ անենք կաթոլիկ–մխիթարյանների հետ, որոնց ժառանգությունը կազմում է հայ ժողովրդի հպարտությունը։ Ինչպե՞ս մենք կարող ենք անտեսել բռնի իսլամացված մեր հայրենակիցներին, որոնցից շատերը արհամարհելով սպառնալիքները, սկսեցին նորից վերադառնալ իրենց արմատներին։ Կարծում ենք, որ ներկա պայմաններում ինչ–որ կերպով պետք է փոխվեն և ՀԱԵ մոտեցումները` դեպի հայ ժողովրդի բոլոր կոնֆեսիոնալ խմբերի նկատմամբ ավելի մեծ կրոնական հանդուրժողականության դրսևորում։
Հատուկ մոտեցումներ են պահանջում Հայկական պետության տնտեսական վերակառուցման հարցերը։ Դրանք ամենայն հավանականությամբ պետք է վերանայել` հաշվի առնելով ազգի սփռվածությունը և մեր հայրենիքի ոչ նպաստավոր աշխարհաքաղաքական վիճակը։ Չունենալով ելք դեպի ծով, շրջապատված լինելով ոչ բարեկամական երկու պետություններով` մենք ի վիճակի չենք տնտեսություն կառուցել փաստացի թափանցիկ սահմաններ ունեցող քաղաքակիրթ պետությունների չափանիշներով։ Նման պայմաններում, մեզ թվում է, որ ճիշտ կլինի կողմնորոշվել ոչ թե դեպի նյութահենք, ռեսուրսահենք, այլ ժամանակակից տեխնոլոգիաների վրա խարսխված աշխատուժահենք, գիտելիքահենք տնտեսություն։ Հաշվի առնելով ներկայումս և տեսանելի ապագայում Հայաստանը շրջափակող տարբեր օղակների առկայությունը` նյութահենք արտադրությունների ստեղծումը, հատկապես այնպիսինների, որոնք կապված են մեծ քանակի և ծավալի բեռները սահմաններով փոխադրման հետ, կարելի է իրականացնել Հայաստանից դուրս, հիմնականում այն երկրներում, որոնք մեր երկիր են ուղղել համապատասխան համաչափ երկարաժամկետ ներդրումներ։ Մեզ թվում է, որ այս ուղղությամբ պետք է մտածեն հայ գիտնականները, որոնք զբաղվում են ֆունդամենտալ գիտությամբ, առաջին հերթին տնտեսագետները, միջազգային իրավունքի մասնագետները և այլն։
Մի քանի խոսք Սփյուռքի նկատմամբ մոտեցումներին։ Այսօր մեզ ոչ ամբողջապես են բավարարում սփյուռքի տարբեր հատվածների նկատմամբ մոտեցումները։ Չգիտես ինչու, Սփյուռքն այսօր գրեթե բացառապես ընդունված է դիտարկել որպես դեպի Հայաստան հիմնական ֆինանսական և նյութական մուտքերի հիմնական դոնորի։ Սակայն դրա հետ մեկտեղ ինչ–ինչ պատճառներով մոռացության է մատնվում բուն Հայաստանում կառավարման բարելավման ոլորտում աշխարհասփյուռ հայության ներուժը։ Եթե Հայաստանն ու Սփյուռքը միասնական օրգանիզմ են, ինչպես հաճախ հայտարարվում է տարբեր ամբիոններից, ապա և այդ օրգանիզմի կառավարումը, գոնե որոշ մասով, պետք է իրականացվի սփյուռքի հայերի համապատասխան մասնակցությամբ։ Դա հատկապես այժմեական է այսօր, քանի որ հայ ժողովրդի առջև ծառացած մարտահրավերները վերաբերում են ոչ միայն Հայաստան պետությանը, այլ նաև հայկական սփյուռքին։
Կուտակված հարցերը շատ են և դրանք կշռադատված պատասխաններ են սպասում։ Մենք պատասխանատու ենք քաղաքակրթությունների հանգույցում գտնվող մեր Հայրենիքի համար, պատասխանատու ենք ինչպես մեր նախնիների, այնպես էլ հետագա սերունդների առջև։